Friday, April 15, 2011

...туяхан ишин дээрх цаг хугацааны тоглоомхон минь...


Тунгалагхан мөрөөдөл минь, мөнхийн гоо үзэсгэлэн минь
Туяхан ишин дээр наадах цаг хугацааны тоглоомхон минь
Залуу нас хийгээд хэврэгхэн амьдралын таталбар
Замлин дээр юу чамайг ийм аяс яруухан болгоо вэ...

Мартаж чаддаггүй тэр нэгэн дуртгал шиг
Магадгүй, зөөлөн шүргэхэд л гэмтэж мэдэх
Сүүрс алдалт, гэрэлтэх уйтгартай минь зүрхэнд урсах
Шүлэг шиг уянгалаг, сэтгэл шиг эмзэглэг
цаг хугацааны тоглоомхон минь
цайлган инээмсэглэлт залуу нас минь....

Monday, April 11, 2011

Яруу найраг, мөн чанарын ойлголт хийгээд цаг хугацаа...

   Юун түрүүн яруу найраг гэж юу вэ? гэдэг асуултыг тавьж үзье. Гэвч хариулахаасаа өмнө эхлээд яруу найргийн тухай тодорхой ойлголтоос ганц нэгийг дурдах нь зүйтэй болов уу. 

   "Яруу сэтгэлээр бичсэн шүлгийг яруу найраг гэнэ" (Цахар гэвш Лувсанчүлтэм) гэсэн эл ишлэлээс үзвэл яруу найраг хэмээгч нь сэтгэл гэдэг эрхтэнтэй салшгүй холбоотой хэмээн эртнээс үзсээр ирсэний баталгаа болж буй хэрэг юм. Гүн ухаанд нэг ийм категори байдаг.     

    "Пифагорын теором бол хэлбэрийн онол юм. Математикч хүн гурвалжины теоромыг баталж байхдаа хаа нэгтээ зурагдсан ямар нэгэн тодорхой дүрсний тухай ярьдагггүй, харин оюун ухаанаараа харж байгаа зүйлийн тухай ярьдаг. Ингэж сэтгэхүй, мэдрэхүйн хооронд ялгаа гарч эхэлнэ. Үүнээс ганц алхаад сэтгэхүйн зүйл бол бодит төгс, мөнхийн эд харин мэдрэхүйн зүйл санагдахуйн шинжтэй төгс бус гэсэн дүгнэлтэнд хүрнэ. " гэжээ.

     Сэтгэхүй юу, мэдрэхүй юу маргааныг юутай ч түр орхиё. Харин эдгээрийн нийлбэр цогцоос яруу найраг төрдөг гэдгийг л онцлон тэмдэглүүштэй. Яруу найраг цаг хугацаанаас мөн чанарын хамааралтай. Тиймээс ч Лессинг хэлэхдээ: "Цаг хугацаа яруу найрагчид, орон зай зураачид хамааралтай." гэсэн нь дээрх тодорхойлолтод хамаарах буюу. Үүнд тулгуурлаад зарим нэг яруу найрагчдын бүтээл дээр жишээ авъя.

Манант ойн гүнээс                            
Хаа нэг шар навч-                            
Маргаашийн төрх хааяахан цухалзах
                                              Хязгаар эцэсгүй өнөөдөр.             ( Г.Аюурзана )                      

   Энэ шүлгийн үндсэн санаа нь намар. Навч шарлаж, улирал хувьсахад намрын тухай мэдрэмж зохиогчийн оюун санаанд цаг хугацааны талаарх эргэцүүллээр өрнөж байна. Яруу найрагт уянгын баатрын сэтгэл хөдлөл бодитой субъектив шалтгаан болдог. Харин үргэлжлэх үйл явц нь шүлгийн өгүүлэмжид тухайн субъектын мэдрэмжид өртсөн тэр объект тодорхой хийсвэрлэл, эргэцүүллээр баяжин зохиогчийн оюун санааны ертөнцийг бүтээлцдэг. Өөр нэг шүлгэнд: 

Анхны цас
Сүмийн дээр 
Хонхны дуунд
Сүслэн бууна
Хонхны дуу 
Сүмийн дээр
Аниргүй цас шиг 
Аяар түгнэ

Цагаан шившлэг
Уруул бүлээцүүлээд
Цантсан сормуус
Шүргэн нисэлдэнэ

Бодь гөрөөс 
Цагийг шилгээгээд
Босоод ирвэл л
Цаг зогсоно

Залбирсан алганд минь
Намар байгаа
Задарсан үсэн дээр
                                               Анхны цас.                         ( Л.Өлзийтөгс )

   Энд мөнөөхөн цаг хугацааны талаарх ойлголтыг зохиогч өөрийнхөөрөө бүтээжээ. Үйл явдлын эхлэл нь цас,  дараалал нь:
Анхны цас- Хонхны дуу, 
Цагаан шившлэг- Бодь гөрөөс,
Цагийг шилгээхэд- Цаг зогсоно- Алганд нуусан НАМАР...

Намар хийгээд цасны шалтгаан нь ердөө л цаг хугацаа. Ертөнцөд болж буй, өрнөж буй, мөн улиран буй бүхнийг олж харсан мэдрэмж нь ийнхүү шүлэг болон буусанд л учир оршном....

Өөр нэг жишээ:
Салхины зөөлөнд өвсний завсраар ургаж мод болно          
Сарны гэрэлтэйд шувууны нулимсанд дулаацаж өвс болно
Сархадын халуунд санчиг бүлээцүүлж нулимс болно          
Самрын үр шиг бөөрөнхий хорвоод яаж ийгээд хүн болно

...Өөлөн сар өнхөрч ойчоод нуур болно                                   
  Өндөр тэнгэр даарч хоноод өглөө босоход өвөл болно      
Өвгөн жимс тасарч унаад өндгөн бие нь бурхан болно    
Өөрөө би хальж одоод,                                                     
            өвснөөс ч илүү өвс,                                
                навчнаас ч илүү навч,           
                                                                чулуунаас ч илүү чулуу болно      (Д.Баттогтох ) 

  Жам ёсны тухай бодрол энд мөн л үргэлжилсээр. Ганцхүү дээрх хоёр шүлгээс ялгаатай нь ертөнцийн тухай бүхэлд нь эргэцүүлж, тэр бүгдэд цаг хугацаа улиран одож буй хором мөч бүрийг гол шалтгаан болгон авснаараа онцлох хэрэглэгдэхүүн болжээ. Харин аливаа юм мөхөж устдаг ч тэр бүгдийн цаана буй үргэлжлэл, эргэх холбоо гэгч цаг хугацааны мөн чанарын гол утга гэдгийг л хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй болов уу. Энэ санааг батлахын тулд өөр нэг өнцгөөс харж бичсэн шүлгийг харъя.
  
    Навчин дээр         
Сарны гэрэл зөөсөн 
Эрвээхэйд минь ээ.  
Эрт балрын үнэр     
                    Надад илгээ.          (Ц.Цэнд )

  Энд цаг хугацааг бодичилон дүрсэлж, харин оршихуйд өртөн буй дамжуулагч нь эрвээхэй болсон байх бөгөөд зохиогчийн оюун санааны хийсвэрлэлээр цаг хугацааг бүтээгч нь эзэн өөрөө болсон байна. Эндээс цаг хугацаа хийгээд мөн чанарын тухай ойлголт нь яруу найрагт зайлшгүй шалтгаанаар өрнөдөг бөгөөд зохиогчийн оюун санаандаа дүрслэн өгүүлсэн сэтгэхүйн үйлдэл мэдрэмжээр дамжуулан тодорхой субъектив болдог гэдгийг харж болно. 

Үргэлжлэл бий...

Tuesday, April 5, 2011

....Эдитийн дууг сонсоод...


Бороо ороход...                                         
Эдитийн дууг чихэвчээрээ сонсоод алхана
Инээмсэглэнэ, уруул,                                     
                        нүдэн дээр бороо дусна
Ус биш аз жаргал гэдгийг нь                        
Уйлах биш гэрэлтэх тэнгэрийг хараад        
Гуниглаж чадахгүйгээ мэдрэхдээ                
Эдитийн дуунаас намуухан аялна...        
Инээмсэглэнэ...                          
Ягаан шил, Парисын бороо                            
Яг ингэж дотроо дуулаад                                
Чихэвчээ авахад бороо шивэрнэ                    
Чиний тухай бодно, Улаанбаатарын гудамд
Бороо ороход л гуниглахын аргагүй ээ...